oxtay

Friday, July 15, 2005



عليرضا نابدل (اوختاي)

رحيم رئيس نيا

بو يازى اورتوقرافيك باخيميندان ائديت ائديلميشديرּ اوختاى وئبلاگى

گنج تبريزلي شاعير عليرضا نابدل´دن «ايشيق» آدلي شئعر توپلوسو٬ «آذربايجان و مسئله ملي» (آزربايجان و ميللي مساله) آدلي بير سيياسي – تشكيلاتي ريساله ، محمد باقر خلخالي (1919ـ1839)نين «تعلبيه»سينين يئنيله شديريلميشي ، ايكي ـ اوچ مقاله و بير آلوولو خاطيره ياديگار قالميشدي. ايشيق مجموعه سينده كي شئعرلرين چوخو ، يعني 33 شئعر و ايكي شئعر ترجومه سي 66ـ1963 نجي ايللر آراسيندا يازيليب ، 1962 نجي ايلده شاعيرين 18 ياشي ايكن قلمه آلديغي بير شئعري و 1967 نجي ايلدن ده باشقا بير شئعر بو دفتره يول آچيب . «صمد كؤنلومده دير» باشليغي آلتيندا آرخاداشي صمد بهرنگي´نين اؤلومو موناسيبتيله 1968 نجي ايلده قوشدوغو شئعر ايسه «آرش» ژورناليندان بو مجموعه يه كؤچورولموشدور. بئله ليكله شاعيرين 1967 نجي ايلدن1972 نجي ايلين مارس آيينا قده ر سؤيله دييي شئعرلردن هئچ بير ايز قالماميشدير . دئمك اولار كي ، شاه رئژيمي ايله گرگين موباريزه آپارديغي ايللرين شئعرلري ده گنج شاعيرين ناكام حياتي كيمي ياغمايا اوغراميشدير . يالنيز 27 ايل ياشايان موباريز شاعيرين سون 9 ايل ياراديجيليق دؤورونون ايلك ياريسينين محصوللاري اليميزه چاتيب . بونلار دا زنگين بير ذكانين، جوشغون بير روحون جارچيلاريدير.

بو آنا ديلينده تحصيل آلماميش گنج اؤزونو نئجه يئتيشديرميشدير؟ او 1970 نجي ايلده يازديغي «آزربايجان و ميللي مساله» آدلي اثرينده بير گوروه آزربايجانلي جوانلاردان سؤز آچير كي، 1960 نجي اون ايللييين اووللريندن آزربايجان ادبيياتينين گئچميش و موعاصير اثرلريني اوخوماغا باشلاييرلار. اونلار رئژيمين آغير باسقيسينا باخماياراق اؤز آنا ديللري ايله تانيش اولوب، اونو باجارديقجا منيمسه ييب، داوام ائتديرمك ايسته ييرديلر. 1936 – نج ايلدن 60 نجي ايللرين اوولينه قده ر كئيفييتي آشاغي اولان حوسئين كورد و امير آرسلان ، بير نئچه نؤوحه كيتابي و بير ده شهرييار´ين حئيدرباباسيندان باشقا آزربايجان ديلينده (تورك ديليندهּ اوختاى وئبلاگى) آيري بير اؤنه ملي اثر نشر ايمكاني تاپماميشدير. شوبهه سيز نابدل اؤزو ده سؤزون آچديغي گنجلردن بيري ايميش . اليميزه چاتان اثرلري گؤسته رير كي او محدود ايمكانلاردان فايدالانماق قابيلييتينه ماليك اولاراق هله ايلك تجروبه ايللرينده گوجلو اثرلر يارادا بيله ن نادير بير اينسان ايميش.

گونشين آل قاني ظولمت الييله
گون باتان داغلارا ياييلان زامان
آخشام نسيمينين حزين سسييله
دنيزده لپه له ر آييلان زامان
دورنالار گئچه نده باغلار اوستوندن
چيخاردي ائيوانا طاقتسيز آنا
...دولو گؤزلرييله هاراي چكه ردي
دورنالار رحم ائدين ، بير لحظه قونون
يار ويلايتيندن گله ن عزيزلر
دئيين كي باشينا نه گلدي اونون...
آي آران´دان گله ن گؤزه ل دورنالار
سؤيله يين آنايا، قاچمايين اوندان
اوغلومون طاليعي نه ايدي آخر...

بو 19 ياشلي بير گنج قريحه سيندن قوپان شئعر ، مينلر سيياسي قاچقينين گؤزو يولدا اولان آنا باجيلارينين اوره ك دؤيونتولريني داشييير. ايشيق شئعرينده ده موختليف زحمت آداملارينين ايسته كلري يئر آلير . قارا تئللي كيبريتچي اوغلاندان ايسته يير كي اودلار يوردونون قيزيل داغلاريندان ميليونلار تون گوگورت قازيب ،‌ ائله كيبريتلر تؤكسون كي ظولمون كؤكون يانديريب ياخسين . ساري تئللي زنجانليدان خاهيش ائدير كي آغ پولاددان ائله كسگين پيچاقلار يون كي ييرتابيلسين ظولمون چيركين اوره ييني ... بلكه چوبان آزاد چالسين توته ييني! گون گؤرمه يه ن، چيراغ كيمي يانان ، قانين ياغ يئرينه يانديران ، دفه دؤيه ن ، ايلمك سالان يئني يئتمه دن بير دن بير تمنناسي وار:

بيرجه يول دا خالچاندا بير شكيل سال
باخانلارين ديزلريني قوروتسون
قوي خالچاني ساتين آلان بيلسين كي
سنين ديلسيز اللرينده نه لر وار
خالچا اوسته باشماقلي يئرييه نلر
بيلسينلر كي ديلسيز دينسه نه قوپار!

آخيردا دا اوجا بويلو ، خورما تئللي معلليمدن ريجا ائدير كي باشارديقجا ايشيق آچسين قارانليق صينيفلره. ايشيق ساچسين صينيفلره توپلانان ، آي اولدوزسوز او كيچيك دونيالارا... و او كورلوق چكميش بالاجا اينسانلارين قول قاناديني باغلايان گؤيلرده كي قورخو فيكريني پوزسون.

ائله اوزو ده تئهران اونيوئرسيته سيندن حوقوقشوناسليق بيتيريب، چوخلو حوقوقشوناسلار كيمي قاضي و يا وكيل اولابيلمه سينه باخماياراق، مسلكداشلاري بهرنگي، دهقاني و باشقالاري كيمي معلليملييي اوستون توتوب ، خوي شهه رينده ايشه باشلادي. عليرضا ايله صمد «آدينه» نشرييه سيني چيخارتديقلاري واخت تانيش اولموشدورلار. «آدينه مهد آزادي» غزئتينه باغلي اولان بير نشرييه ايدي. 1965 نجي ايلين عرضينده بو نشرييه نين يالنيز 17 نومره سي چاپا بيراخيلابيلميشدي. بير نئچه باشقا قلم توتان گنجلر كيمي، اوختاي´ين دا ايلك يازيلاري آدينه ده چاپ اولونوبدور . شئعرلري ترجومه ائده ن ده آدليم شاعيريميز يدالله مفتون ايدي ، معلليم شاعيري بئله تانيتديريردي:

«عليرضا اوختاي آذري (توركּ اوختاى وئبلاگى) ديلينده شئعر يازان جوشغون بير ايستئعداددير ، گؤزه ل شئعرلر ده يازيرּ بو بير گوشه ده دوشوب قالميش «توزلو پييانو» بير اينتيشار نسيمي ، بير بارماق ايشاره سي گؤزله يير كي شورلار و نوالارين دورغونلوق دؤورونده ايستي سويوغونو ياغديرماغا باشلاسين و بو اونون شئعرلرينين بيرينين ]توزلو. پييانو شئعرينين[ بير پارچاسينين ترجومه سيدير. سؤز يوخ كي اطلسين آستارينين لطافتي اؤزونه چاتماز.» او ائحساسلي شاعيرى ترجومه يه سؤوق ائده ن شئعر بئله جانلي ميصراعلارلا دولودور:

... سازاقلي بير سحر
پارچالاياجاق قارا سسسيزلييي
توزلو پييانو
قيرغين بارماقلاردان آخاجاق او گون
سهندين بوزلانميش آغجا گوللري...

يئري گلميشكن دئمه لييم كي ،‌«ايشيق» شاعيري ده٬ «درياچه»،‌ «كولاك»، «انارستان»، «فصل پنهان» ،‌مجموعه لري و «عاشيقلي كروان» منظومه سينين ياراديجيسي اولان مفتون´ون ايكي شئعريني فارسجادان توركجه يه چئويرميشدير. قوجامان شاعير، حبيب ساهير ده او فيرتينا قوشونون وقتسيز وورولماسينين يئددينجي ايل دؤنومونده ايران اينقيلابينين غلبه سيندن بير آي سونرا ، اوندان بئله ياد ائتميشدير: «قيش مؤوسيمي آخشام چاغي ايدي . ايلك دفعه اوختاي ايله تانيش اولدوم . او مندن ليريك شئعرلر ]كيتابيمي[ ايسته دي. ائويمه چاغيرديم اوچ گوندن سونرا ، گون باتانا ياخين بيزه گلدي . اوتوروب چاي ايچديك دره دن تپه دن دانيشديق . اوختاي اؤزونون توركجه شئعرلريندن بير نئچه پارچا اوخودو،‌ حئيرت ائتديم!

اوختاي´ين شئعرلري نه اوتايليلارين و نه ده بوتايليلارين شئعرينه بنزه مه ز. اوختاي´ين الحانيندا يالنيز گؤزه لليك دئييل ، درين بير دويغو و يابانجي بير آهنگ وار ايدي. شوبهه سيز اوختاي موستثنا ايستئعدادا ماليك بير گنج ايدي. لاكين افسوس او پارلاق جؤوهر قارا توپراق آلتيندا چورويوب فنايه گئتدي...

بودوركي
داغلارين آرديندا دان يئري آغارير
و ييرتيلير گئجه نين گؤي حرير پرده لري
سحر زاماني، درين بير خياله سانكي دالير
نسيم اسير و شيريلدير مرند چئشمه لري
بودور كي باغلار ايچينده
گؤرونمه يه ن بير قوش
ياواشجا ناله ائدير: آه (وطن فضاسيندا)
قيزيل قانا بويانان اوختاي´ين عزاسيندا...

(تئهران ، 26 ايسفند 57 – 17 مارس 79)

دئييمله ليدير كي نابدل ده «آذربايجان و ميللي مساله» سينده ساهير´ين حئسابيني ايران آزربايجاني´نين باشقا شاعيرلريندن آييريب: او گئچه ن نسلدن ياديگار قالميش ان صميمي ، ان اينكيشاف ائتميش و ان ساده آذري توركجه سينده يازانلارداندير. آمما گئچه جه يه اوز چئويرمه سي، رومانتيكليك ، خلق كوتله لرينين ياشاييش و ديليندن آيري دوشمه سي اونونلا خلق آراسيندا فاصيله ساليبدير...»

نابدل´ين ايكي مقاله سي آديني چكديييميز فارسجا نشرييه ده چاپ اولونموشدور . بيري فولكلورون توپلانماسينين ضروريلييي باره ده دير و او بيرينين باشليغي ايسه «آقاي پانين احوالاتي»دير كي پان توركيستلر و پان ايرانيستلرى تنقيد آتشينه توتموشدور . حمله يه چئويردي. (؟) پان ايرانيستلر پارتيياسيندا اينشيعاب ائده نلرين اورگاني اولان «خاك و خون» غزئته سينين كسگين ائعتيراضيندان سونرا آدينه نين نشري حوكومت طرفيندن دايانديريلدي. آدينه نين تيراژي و حجمينين آز اولماسينا باخماياراق، يئني هاوا گتيردييي اوچون آذربايجانين ادبي – سيياسي موحيطينه بؤيوك تاثير باغيشلاييب . بو اوجاغين باشينا ييغيشان گنجلرين چوخو سونرالار باشقا ايستيقامتلرده آدديملاسالار دا ، اوندان آلديقلاري حرارتي آز چوخ اوره كلرينين درينليكلرينده داشيميشلار، بلكه هله ده داشيييرلار ، اولابيلسين كي اونونلا ايكينجي مين ايللييي اوچونجو مين ايللييه باغلاسينلار . نئچه كي بيرينجي مين ايللييي ايكينجي مين ايللييه باغلايان گنج ضيياليلاريمز دا چوخ اولموشدور . ائراميزين بيرينجي مين ايللييينين سونلاريندا اسراري آچديغي اوچون دارا چكيلميش منصور حلاج´ين يولو، ايكينجي مين ايللييين ايكينجي يوز ايلليينده مييانا – همدانلي عين القضات´لار و زنجانلي سهروردي´لر (شيخ اشراق) كيمي گنج داهيلريميز قانلي آياقلارلا داوام ائتميشلر . مشعل الدن اله 13 نجو عصرده جهانه سيغمايان نسيمي´نين الينه چاتير و ائله جه ده ييرمينجي عصرين سونونا يول آچير.

حئيران ائديجي بير حالدير كي ، آدي چكيله ن دوشونجه باهاديرلارينين هاميسي شاعير ايميشּ بلكه شئعرلري ده شوعورلاريندان قاينارميش ... آزربايچان´ين٬ ايران´ين ، دونيانين ييرمينجي عصر تاريخي گنج گولله له نميش شاعيرلرين آدلاري و يادلاري ايله زنگين و رنگيندير. عليرضا قارانليقدان ايشيغا دوغرو ايره لي لرين كروانين آياقداشيدير (؟). ميكائيل شفق، گارسيا لوركا و... اوختاي´ين دئدييي كيمي

بو بير ناغيلدير كي ائللر سؤيله يير
بيري سسدن دوشسه او بيريسي دئيير...