oxtay

Wednesday, December 05, 2007



عليرضا نابدل و مودئرن شعريميز


مدرن شعریمیز – 8

عليرضا نابدل و مودئرن شعريميز

(بيرينجی بؤلوم)

ناصر مرقاتی


عليرضا نابدل و اونون ادبياتيميزدا هاردا دوردوسونا گؤره، حؤرمتلی دوستوموز هادی قارچايين يئرلی يئره بارماق قويماسی و سئويملی يولداشيميز همت شهبازينين صداقت و جسارتله اؤز يانيلماغينا بويون اولماسی، ياز نفسلی بير اسيم دير تنقيد شاختاسيندا. آنجاق هادينين مكتوبو ايكی چئيشدلی و عين حالدا ايلگيلی قونونو چئوره ديكده بو اوچ سورغويا جواب ايستير:

1) مودئرن شعر نه دير؟ 2) مودئرن دئديكده عليرضا نابدلين دوردوغو يئر، شعريميزده هارا دير؟ 3) عليرضانين شعری بيزيم ايلك مودئرن شعريميزديسه، ساهير و سهندين پايلاری بو پروسه دن نه دير؟



دوستوموز همت شهبازی بو سورغولارا ياناشديقدا خصوصا مودئرن تئرميني نين آيدينلاتماسيندا يورولماز زحمتلر چكيب و عليرضا نابدله چاتديقدا هادی قارا چايا قوشولاراق اونو مودئرن شاعیر تانييب و ساهيرنن سهندين شعرينی، كلاسيك شعرينن مودئرن شعر آراسيندا بير كؤرپو كيمی بيليب. هر حالدا بئله بير قونولارا مختلف آچيلاردان و چئشيدلی كؤركملردن باخيلما وئريمسيز اولماز.



سؤزسوز بيزيم آز حجملی ادبياتيميزدا عليرضا نابدلين يئترينجه اؤنملی و بؤيوك رولو اولوبدور. آنجاق بو رولون نئچه ليك و نئجه لييينی آنماق اوچون اؤتری اولموش اولسادا، كلاسيك شعره قايتماغيميز و معاصر ادبيات تاريخیميزده آيری شاعیرلرين شعريميزده ائتديكلری تأثيرلره ياناشماغیمیز يئرسيز اولموياجاق.



آيدين دير كی، آذربايجان شعری اؤز كلاسيك دؤرونو يالنيز توركجه ميزه اويغون اولان هیجا شعرينن باشا چاتديرميييب. بير زامان اينگليس ادبياتينا «الئكسانديرا» شعرينين گيرمه سی كيمی، سون زامانلارا قدر، عرب عروضونون بير نئچه وزنی، تايسيز و حريفسيز، «كلاسيك شعريميز» آديلا ادبياتيميزدا ياشاييب و بو ياخين ايللره قدر- تفاخرنن- شعريميزه توتار توتماز آخينديريلميش بو وزن لر، تكليكده بيزيم كلاسيك شعريميز جلوه لَنيب و ديليميزه دوغما هيجا شعری، شفاهی خالق ادبياتی و فولكلور آدلانيبدير * هيجا شعری ايسه عصرلر بويو يازی سيز عاشيق شعرينه سيغيشيب و يالنيز واقيف دن سورا آتدا – بوتدا اودا خصوصا «علسگر» كيمی عاشيقلارين يازيلی شعرلرينده گؤرونوب (ائله كلاسيك نثری ده آزما – چوخ بونا ياخين بير پروسه نی گئچيرديب). بونا اينانديقدا اوندا ادبيات تاريخی باخيميننان، كلاسيك ادبياتين دوغما قولو اولان هيجا شعر گئچميشینی چاره سيز عاشيق شعرينده آختارمالييق. بو اونو دئمك دير كی بير سيرا خام دوشونجه لر عكسينه اولاراق، شعريميزين دوغما كلاسيسزمی عروض يوخ، هيجا شعری دير و بيز كلاسيسميميزين قايناقلارين، چاره سيز، عاشيق شعرينده آرامالييق. بو ايسه غربته سالمالی بير سؤز دَيير؛ ايَر دونيا كلاسيسمينين قايناقلاری تروبادور ** «هومئر»ين «ايلياد» و «اوديسه» سينده دير، اوندا بيزده كلاسيسميميزی عاشيق شعرينده آختارا بيلريك. بونونلا، عروض شعرينين كلاسيك ادبياتيميزين بير پارچاسی و دوغروسو اؤگئی قولو اولدوسو، و اونون منيمسنمه سی، ايستر – ايستمز، دانيلماز بير واقعيت دير.

آيدين دير كی، زامان سوره سينده، عرب عروضوندا اولان 17 «بحر»ين هاميسی آذربايجان شعرينده منيمسنمه دی، يالنيز بولارين بير نئچه سی آلينيب و شاعیرلر ديلينه دوشدو، و آيری بحرلر گؤزلردن ايراق قالدی. عثمانلی توركجه سينده ايسه، بيزه تای، يالنيز بولارين بير نئچه سی آليندی، آنجاق آلينميش بو بحرلر، آذربايجان شعرينَن عثمانلی شعرينده بيرجوره دَييرديلر. بو بحرلردن فايدالانما، عثمانلی توركجه سينين سارای و رسمی ديلی اولدوسونا و تورك شعرينين بيرينجی يئرده دوردوغونا گؤره داهادا گئنيش اولوب، و عثمانلی عروضو احمد هاشيم، محمت آكيف و باشقا سون عروضچولارنان ان سون دَرجَيه قدر گليشميش و كاميل لشميشدی.

توركيه ده 1928 دؤنمينده بير سيرا يئني لشمه و مودئرن لشمه هيجانلارينين تأثيرينده، عروض شعرينين طالعی كاسالدی و گئت – گئده گؤزدن دوشدو. آنجاق عروض شعری، نه شاعیرلرينين چوخو هيجا شعری دئين قوزئی آذربايجاندا، و نه ده بو سون ياخين ايللره قدر چوخونون گؤزو قوزئی شعرينده اولان گونئی شاعیرلرينين شعر دفتريننن اسكيلمه دی، و البتده كی بونون اساس نَدنلريننن بيری ده ، موغاماتين عروض بؤلگولر اساسيندا قورولماسی اولور.

قيسسا حالدا اولموش اولسادا، دئديييم بئله بير دورم 40 نجی ايللردن اؤنجه، تورك شعرينده عموما و آذربايجان شعرينده خصوصا، آخيشدايدی. آنجاق دموكراتليق دؤرونن سورا و خصوصا اوتوزونجو ايللر و بو ايللرين ياريسيننان اويانا ساهير و سهندين اولدوسوينان دَب اولان كلاسيك شعرده بير حركتلر وجودا گلدی.



ساهير



هيجا شعری دئييبسَده، ساهيری هيجا شاعیری آدلانديرماق اولماز. اونون شعرينين آنا ياتيمی عروض شعری دير، و حتتا اونون هيجا شعرينده ده عروضون آخيمینی گؤرمك اولور. كسينليكله ساهير عثمانلی شعرينين تأثيری آلتيندايدی. او (ش1306- م1927) نجی ايلده توركييه گئديب، تحصيل آليب و بير ايل ليسانس آلديغيننان سورا (ش1313- م1934) نجی ايلده اؤلكَيه دؤندو. بو اونو دئمك دير كی، او، توركيیه ده اولان كيمليك و ديل بحثلرينين لاپ قيزغين چاغيندا توركييه ده ايميش. «محمت آكيف ارسوی»، «احمد هاشيم» و «يحيی كمال» كيمی سون آدليم عروضچولار هله ياشيرميشلار و عين حالدا «اورهان ولی»، «ناظم حكمت» و توركييه نين يئنی شعر و ادبياتی بوی آتيب هوندورلشمه دَيدی و ساهير بولارين هاميسينين شاهدی اولموشدو.

ساهير اؤلكه يه دؤننده، شعرينده احمد هاشيم و محمت آكيف ارسوی و عروض شعرينی و البتده كی يئنی چيلردن، يئنی آنلاملارا شعر سؤيلمه، قورو قافيه چی اولماماق و بيرده شعرده مصراعلاری سينديرماغی گتيردی. بئله بير سئچگی چوخ آسانليقلا اله گلمه ميشدی، اوردا گئدن بحثلر و او بحثلر سونوجوندا توتولان تصميملر بير شاعیر اوچون بير كؤينك سئچگيسی كيمی آساد بير سئچگی دَييردی، آيديندير كی ساهير كيمی بير شاعیر اوچون هر بير تصميمين آرخاسيندا بير اينانج اولمالی دير و ساهير عروض شعرين سئچميشدی. بو ايسه بير اينانجدان سونوجلانيردی. بونو آيدينلاشديرماق اوچون قيسسا و ساده بير قارشيلاشديرما گرَكير:



سلطان ياليسی



جوشار آويزه لر آرتيق كؤپورور قنديللر

بو ايشيق چاغلييانيندان بوتون آفاق اينلر

يالينين جبهه سی اولكر گيبی باشدان باشا نور؛

نيم آچيق پنجره لر رنگ و ضيادان دان مخمور،

.....

محمت آكيف ارسوی (1936-1867)



اؤلمك



فرازی زيروَيی سينايی قهره يوكسلرك،

اورادان،

اورادان، دوشمك، اؤلمك ايستيوروم

جوفی يأس خسرانه

تيترك

پاريتيلارلا يانان بير مسايی مذبحه – رنگ

داغيلار كن سحور عريانه

فرازی زيروَيی سينايی قهره يوكسلرك،

اورادان،

اورادان، دوشمك، اؤلمك ايستيوروم

جوفی يأس خسرانه

....

احمد هاشيم (1833- 1936)





مرديوَن



آغير آغير چيخاجاقسين بو مرديوَنلردن،

اتكلرينده گونش رنگی بير ييغين ياپراق

و بير زامان باخاجاقسين سمايا آغليياراق...



سولار ساراردی ... يوزون پرده پرده سولماقدا،

قيزيل هاوالاری سئير ائت كی آخشام اولماقدا ...



احمد هاشيم (1833- 1936)



آلوولانان غروب



دنيزده دالغالارين گوك، حرير ساچلارينی

آلوولانان و گولن بير غروبَ اوخشاركن

شفقده بير سورو قوش كهربايی رنگينده

اوچارديلار و اوچاركن، ايترديلر گؤزدن

فقط كؤنولده قالاردی، اوزاق افقلرده،

اوچان طيور يئرينده، دومانلی بير پرده

....
ساهير

ساهيرين دوشونوشو شعردن و شعرين مودئرن اولدوسوننان، بئله ساحه نی چئوره يه بيليردی. و ناظم و باشقالاری اولان يئرده، او بولاری شعر تانييب و سورالاردا عروض و هيجايلا مشغول اولور.

ساهير اؤلكه يه دؤندوكده، بير ياننان توركييه يئني چيليك و كهنه چيليك دارتيشمالاری تأثيرينده، بير يانناندا فارس ادبياتيندا 1300 نجی ايلدن بری نيما يوشيجين «افسانه» و آيری شعرلری و اوننان تؤرنميش بحثلرين ائتگي سینده، بير نئچه شعرينده عروض و هيجا شعرین سينديرماغا باشلادی.

مصراع سينديرما بحثينه گلديكده، بونو دئمک لازيمدير كی، ساهير بو قونودا قطعی بير اينانجا چاتماييب، اونا گؤره ده اونون يالنيز بير نئچه شعرينده مصراع سينيقليغينان راستلاشيريق. بو ايسه كلاسيك شعرين اؤگئی قولو اولان عروض دا، تكميل چيك ساييلا بيلر.

ساهيرين شعرلرينده اؤزلليكلر

ساهيردن اؤنجه، يالنيز ميرزا علی اكبر صابر دير كی عروض شعرينين ديليميزده يايغين اولمويان وزن لرين، آزما – چوخ گئنيش بير سوويه ده سيناييب. ساهير، اؤز زامانينا قدر عثمانلی شعرينده ايشلنن وزن لری آذربايجاندا دَب اولان عروضا آرتيردی؛ و طبيعت شاعیری اولان احمد هاشيمين شعرينده كی طبيعت رسامليغين، چوخ گؤزل بير رومانتيزمه چولغاميش، آذربايجان شعرينه گتيردی. اونون طبيعتی شعرلشديرن توصيف و ايماژلاری، گؤزليك دولو شعرلرديلر و اوننان قاباق هئچ بير شاعیرين شعرينده تايی گؤرونمويوب. سؤزونون صميميتی اؤنجه سيز نمونه لردی. او اؤز عروض شعرينده كی رومانتيك رسملرين، هيجا شعرلرينه ده ساردی. 1340 نجی ايللرين ياريسيننان بير نئچه ايل سورايا قدر اونون شعری سياسی لشديسه ده، و شاه ظلمی و هابئله «تاج گذاری» عليهنه بير دفتر شعر يازديسادا، آنجاق چوخ چكمه دن ليريزمه قاييتدی.

ساهير ايلك دفعه اولاراق، آذربايجان شعرينده دونيا ناغيللار و ميتولوژیسننن فايدالاندی؛ «مهارجه نين قيزی»، «آندرو مئدا»،‌ «نيل چايی» بو تشبثلردن بير نمونه دی.

--------------------------------------------------------------

*- تاسف اولسون كی، بير پارا مقاله لر و يازيلاردا بيزيم كلاسيك شعريميزين اصل قولو اولان هيجا شعرينی تاريخن شفاهی ادبيات، خالق شفاهی ادبياتی و يا فولكلور آدلانديريللار. بئله بير سهو اوردان يارانير كی واقيفه قدر آذربايجان تورك ادبياتی، (شعر و حتتا ناغيل)، يالنيز عروض شعرينده خلاصه اولوب و يئتميش سكسان ايل قاباغا قدر بير سای شاعرلردن هيجا شعری دئييرميشلرده آنجاق هيجا بؤلگولرينن خبرلری يوخوموش و گويا اينتليقئنت شاعر عروض شعری دئمَليميش.

سورالار هيجا شعرينين بير پارا وزنلری تانينيب سينانديقدا، بَللندی كی آذربايجان شعرينين اساسی هيجا شعری دير. بونا باخاراق، بيلمك اولمور ندن بير سيرا يازيچيلار هيجا شعرينی تاريخن هله ده، شفاهی ادبيات تانييللار.

**- اوروپانين بير پارا اؤلكه لرينده هر زمان سفرده اولموش و اؤز اينسترومئنتينن ليريك و ائپيك ناغيللار و شعرلر سؤيلوينلره تروبادور دييَرديلر (بير پارا اؤلكَلرده ده آيری آدلار دييَرديلر). اوروپادا يازيلی ادبياتين اولدوغو حالدا، تروبادورلارين دئديكلری ناغيللار و شعرين چوخو كلاسيك ادبياتا گيرميشدی. هومئر بو تروبادورلارين بيری دير، آنجاق اونون يوخاريدا آد آپارديغيم ايكی اثری، دونيانين ايلكين كلاسيك اثری كيمی تانينيب.